دبیرخانه کمیته امنیتی، اجتماعی و انتظامی ستاد ملی مدیریت بیماری کرونا در آستانه ما عزای حسینی دستورالعملی صادر کرده است (+) که ضمن جامع و کامل بودن آن از نظر پرداختن به موضوعات مختلف و درگیر کردن بسیاری از دستگاه های ذیربط، نقدهایی بر آن وارد است که در ادامه به آن اشاره خواهم کرد. 

1- نکاتی درباره اماکن بدون مجوز و رعایت یک چهارم ظرفیت: 

در بخش سوم دستورالعمل بر لزوم برنامه ریزی مراسم دارای مجوز کارگروه صرفاً در اماکن و فضاهای باز تأکید شده است و در تبصره 3 آن، برگزاری نماز در اماکن سربسته را با رعایت پروتکل های بهداشتی -از جمله یک چهارم ظرفیت- بلامانع می داند.

نکته حائز اهمیت در این خصوص این است که نحوه برخورد با اماکن بدون مجوز در این دستورالعمل مشخص نشده است و صرفاً در بخش ششم مربوط به ضمانت اجرا، در مرحله آخر به لغو مجوز پس از تذکر کتبی و معرفی به مرجع قضایی اشاره می شود و این به معنی آن است که ظاهراً نظارت و برخورد با تخطی از پروتکل های بهداشتی فقط محدود به اماکن دارای مجوز است و در خصوص اماکن دارای مجوز نیز مراحل به گونه ای است که چه بسا اگر سرعت عمل در برخورد نباشد، دیگر بازدارنده در زمان مقتضی نخواهد بود.

نکته بعدی اینکه قبلاً نه فقط برای برگزاری نماز بلکه به طور کلی برگزاری مراسم عزاداری با حضور یک چهارم ظرفیت از سوی معاون بهداشتی وزیر بهداشت و ستاد ملی کرونا در اماکن سربسته بلامانع اعلام شده بود: ابلاغیه معاون وزیر

و معاون فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی نیز این نکته را در گفتگوی تلویزیونی خود مورد اشاره قرار داده  بود: دریافت متن و فیلم گفتگو

ولیکن در این دستورالعمل جدید بر لزوم برگزاری مراسم عزاداری صرفاً در فضای باز تأکید شده است و معاون وزیر بهداشت نیز تنها 2 روز مانده به ماه محرم تأکید کرده است که هر گونه مراسم در فضای سربسته مطلقا ممنوع است.

و این تعدّد و تفاوت اظهارنظرها، تناقض گویی ها و تغییر لحظه ای تصمیم گیری ها موجب سردرگمی، بی اعتمادی نسبت به مراجع بهداشتی و عدم امکان نظارت دقیق و کامل می شود و در حال حاضر نیز در بسیاری از اطلاع رسانی ها شاهد اعلام برگزاری مراسم عزاداری در اماکن سربسته هستیم چرا که پیرو اعلام قبلی، بسیاری از هیأت ها و مساجد برنامه ریزی خود را برای برگزاری مراسم در فضای بسته با رعایت پروتکل های بهداشتی انجام داده اند و چه بسا اصلاً خبر نداشته و به مخیله شان هم خطور نکرده باشد که ممکن در این فاصله کوتاه تصمیم مسؤولین امر عوض شده باشد و برخی دست اندرکاران مراسمات عزاداری نیز که در جریان امر قرار گرفته اند، بسیار مبهوت و شگفت زده شده اند: واکنش میثم مطیعی نسبت به تصمیمات لحظه‌ای ستاد مقابله با کرونا!/ حجت‌الاسلام کاشانی: از ستاد به خدا شکایت می‌بریم

2- یک بام و دو هوای پخت و پز:

در بخش چهارم دستورالعمل در خصوص نذورات تأکید شده است که «صرفاً  در قالب مواد غذایی خشک و یا خام توزیع گردد» و سپس در تبصره شماره 2 آن آمده است «نذورات خاصی که امکان تغییر نذر به دلیل مسائل شرعی وجود ندارد، با نظارت کارشناسان بهداشتی، طبخ و بسته بندی می شود».

نکته اول اینکه با توجه به فقه پویای شیعه و سابقه همراهی مراجع عظام تقلید با مسؤولان و متخصصان امر در زمینه کنترل شیوع ویروس کرونا، چطور تصوّر شده است که هیچ امکانی برای تغییر نذر وجود ندارد؟ در شرائطی که آمار ابتلاء و تلفات این ویروس منحوس همچنان بالاست و اکثر مساجد و حسینیه ها از فضا و امکانات مناسب، استاندارد و حائز صلاحیت  های بهداشتی برای پخت و پز برخوردار نیستند، بعید است مراجع عظام تقلید با درک چنین شرائط حسّاسی همراهی لازم را در زمینه صدور مجوز تغییر نذرهای شرعی را نداشته باشند.

اما در انتها در بند دوم پیوست رسانه ای این دستورالعمل و در بخش آخرین توصیه های وزارت بهداشت، بدون تأکید بر توزیع نذورات در قالب مواد غذایی خشک یا خام، آمده است که «اطعام و نذورات صرفاً مطابق دستورالعمل های بهداشتی در پخت و پز و بسته بندی به صورت بیرون بر و در ظروف غیرمشترک توزیع می شود» و به این ترتیب علی رغم تأکید مذکور در ابتدای دستورالعمل، در اینجا به پخت و پز مواد غذایی رسمیّت داده شده است.

نکته بعدی اینکه اگر منظور از کارشناسان بهداشتی، ناظران شاغل در شبکه ها و مراکز تحت پوشش وزارت بهداشت است - کما اینکه در برخی دیگر از ضوابط منتشر شده به آن تصریح شده است-، باید در این دستورالعمل نیز به آن تصریح میشد تا افراد تصور نکنند هر کس که دانش آموخته رشته های مختلف بهداشت بود می تواند با حضورش مجوزی را برای فعالیت های طبخ غذا فراهم نماید.

3- اعمال محدودیت از نظر تعداد و نوع افراد شرکت کننده

در بند 7 این دستورالعمل در بخش وظائف سازمان تبلیغات اسلامی بر «اعمال محدودیت در پذیرش افراد جهت شرکت در مراسم متناسب با ظرفیت محیط» تأکید شده است.

در بند 1 بخش پنجم دستورالعمل نیز بر «توجیه عدم حضور افراد مسن و دارای بیماری زمینه ای» تأکید شده است.

این در حالی است که اصولاً در این ایام همه گروه های سنّی و جنسی و ورزشکار و غیرورزشکار و ... در معرض خطر جدّی ابتلاء به بیماری کووید-19 هستند؛ چه بسا یک سالمند 90 ساله از این بیماری جان سالم به در برده باشد و چه بسا یک ورزشکار قوی هیکل در اثر بیماری جان به جان آفرین تسلیم کرده باشد.

امّا از جمله دلائلی که مسؤولان امر را بر این داشته است تا نسبت به برگزاری برنامه های عزاداری محرم و صفر ضمن رعایت پروتکل های بهداشتی اهتمام داشته باشند، نیاز روحی و عاطفی آحاد مردم در زمینه برپایی شعائر عزای حسینی است و چه بسا یک فرد سالمند و دارای بیماری زمینه ای، نیاز بیشتری در این خصوص داشته باشد و عدم توجه به نیازهای روحی و روانی نیز می تواند خود منجر به بالا رفتن ریسک ابتلاء در این افراد و کاهش توانایی سیستم ایمنی بدن در مقابل ویروس کرونا شود    ؛ البته منع حضور افراد دارای بیماری واگیر ضروری است ولی در مورد افراد مسن و دارای بیماری زمینه ای غیرواگیر –در صورت فقدان بنیه جسمانی- فقط می توانیم پیشنهاد عدم یا کاهش حضور بدهیم و هرگونه اصرار و تأکیدی چه بسا خود منجر به آسیب روحی و روانی و در نتیجه ضعف بیشتر سیستم ایمنی بدن شود.

4- ساز و کارها و موارد مغفول مانده در دستورالعمل

الف- در بند 7 این دستورالعمل از جمله وظائف سازمان تبلیغات اسلامی، «پیشگیری از انجام مصاحبه ها و اظهار نظرهای غیرکارشناسی توسط رؤسای هیئات و مدّاحان» عنوان شده است و نکته ای که در اینجا مغفول مانده، ساز و کار این پیشگیری است و اینکه در زمینه جلوگیری از عمل غیرقانونی و غیرشرعی قمه زنی چه مقدار موفق عمل شده است که حالا بتوانند جلوی اظهار نظر را بگیرند.

ب- در همان بند از جمله وظائف دیگر سازمان تبلیغات اسلامی «جلوگیری از نصب بنرهای اطلاع رسانی محل های برگزاری مراسم هیئات ها، حسینیه ها، تکایا و مساجد» عنوان شده است و اکنون شواهد امر در سطح شهر و در آستانه ماه عزای حسینی نشان می دهد که این سازمان توان اجرای چنین وظیفه ای را نداشته است.

ج- همچنین درباره وظائف وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز به تأمین نیازمندی های ماسک و مواد ضدعفونی بهداشتی هیأت ها، حسینیه ها، تکایا و مساجد اشاره شده است ولیکن به ساز و کار و نحوه تهیه این اقلام از سوی هیئات اشاره نشده است.

د- در پیوست رسانه ای این دستورالعمل در بخش «پیشنهاد برای تولید محتوا در رسانه ها»، پیشنهاد به «ایجاد ساز و کارهای نظارتی در هیأت های مذهبی» شده و از جمله عناوین این ساز و کارها «ایجاد درگاه های مراقبت و آزمایش های سرپایی (تست) در هیئات» عنوان شده است که اولاً معلوم نیست که این پیشنهاد چه ارتباطی با تولید محتوا در رسانه ها دارد و دوم اینکه هیچ پیوست و راهنمایی در خصوص مرجع انجام آزمایشات، نوع تجهیزات و لوازم مورد استفاده، نوع و نحوه آزمایشات لازم و شیوه نامه اجرایی آن به چشم نمی خورد.

ه- جا داشت در بخشی از این دستورالعمل بر لزوم پرهیز از اقدامات غیرکارشناسی نظیر نصب و استفاده از تونل ضدعفونی، وایتکس پاشی روی لباس و کفش افراد و لزوم پرهیز از ضدعفونی محل هنگام حضور عزاداران تأکید میشد و هم اکنون نیز شاهدیم که  متاسفانه برخی هیات‌ها به بهانه رعایت هر چه بیشتر پروتکل‌های بهداشتی دست به چنین اقدام پرخرج، بی‌فایده و مضر زده‌اند در حالی که هیچ پروتکل بهداشتی نقش این تونل‌ها در کنترل ویروس کرونا را تائید نکرده‌اند.

و- پیوست رسانه ای این دستورالعمل در 3 صفحه پایانی آن درج شده است و در آن به اهمیت تولید محتوای مفید در فضای مجازی و شبکه های اجماعی و همچنین جلوگیری از انتشار موارد وهن آلود و جلوه های منفی شکوه عزاداری سیدالشّهدا (علیه السّلام)  تأکید شده است و آنچه در این میان به ذهن متبادر می شود، جایگاه و وظائف مغفول مانده شورای عالی فضای مجازی در این زمینه است که نه تنها در این دستورالعمل بلکه اصولاً در این ایام چند ماهه شیوع بیماری کووید-19 هیچ اقدام و تصمیم جدی در زمینه کنترل تبعات شیوع این ویروس منحوس در فضای مجازی و تأمین و تقویت نیازمندی های مورد نیاز در این زمینه از سوی این شورا به سمع و نظر مردم نرسیده است.

به امید آنکه در آینده شاهد اجماع بیشتر دستگاه ها، دید کلان تر و اتخاذ تدابیر بیشتری برای کنترل این همه گیری با در نظر گرفتن همه تبعات آن از سوی مسؤولین امر و صاحب نظران باشیم.

نویسنده: همایون سلحشور فرد، کارشناس بهداشت محیط